امام صادق مؤسس نهضت عظیم فکری/ دانشگاه امام ششم منحصر به شیعیان نبود

عصر امام صادق( ع) یکی از طوفانیترین ادوار تاریخ اسلام است که از یک سواغتشاشها و انقلابهای پیاپی گروههای مختلف ، به ویژه از طرف خونخواهان امام حسین (ع) رخ می داد ، که انقلاب ابو سلمه در کوفه و ابو مسلم در خراسان و ایران از مهمترین آنها بوده است .

و از سوی دیگر عصر برخورد مکتبها و ایدئولوژیها و عصر تضاد افکار فلسفی و کلامی مختلف بود که از برخورد امت اسلام با مردم کشورهای فتح شده و نیز روابط مراکز اسلامی با دنیای خارج ، به وجود آمده و در مسلمانان نیز شور و هیجانی برای فهمیدن و پژوهش پدید آورده بود .

زمان امام صادق(ع) ، زمان تزلزل حکومت بنی امیه و فزونی قدرت بنی عباس 

عصری که کوچکترین کم کاری یا عدم بیداری و تحرک پاسدار راستین اسلام یعنی امام، موجب نابودی دین و پوسیدگی تعلیمات حیاتبخش اسلام ، هم از درون و هم از بیرون می شد .

زمان امام صادق(ع) ، زمان تزلزل حکومت بنی امیه و فزونی قدرت بنی عباس بود و این دو گروه مدتی در حال کشمکش و مبارزه با یکدیگر بودند .

از زمان هشام بن عبدالملی ، تبلیغات و مبارزات سیاسی عباسیان آغاز شد و در سال 129 وارد مرحله مبارزه مسلحانه و عملیات نظامی شد و سرانجام در سال 132 به پیروزی رسید . بنی امیه در این مدت، گرفتار مشکلات سیاسی بساری بودند ، لذا فرصت فشار و اختناق نسبت به شیعیان را نداتنها شتند .

پیشوای ششم در چنین دورانی به فکر نجات افکار توده مسلمان از الحاد و بدبینی و کفر و نیز مانع انحراف اصول و معارف اسلامی از مسیر راستین بود و از توجیهات غلط و وارونه دستورات دین که به وسیله خلفای وقت صورت می گرفت جلوگیری می کرد .

اینجا بود که امام دشواری فراوان در پیش و مسئولیت عظیم بر دوش داشت . امام صادق در ظلمت بحرانها و آشوبها، دنیای شیعه را به فروغ تعالیم خویش روشنی بخشید و حقیقت اسلام را از آلایش انحرافات و گزند فریبکاران حفظ کرد .

او آن قدر فقه و دانش اهل بیت را گسترش داد و زمینه ترویج احکام و بسط کلام شیعی را فراهم ساخت که مذهب شیعه به نام او به عنوان مذهب جعفری شهرت یافت .

آن اندازه که دانشمندان و راویان از دانش امام بهره برده و از ایشان حرف و حدیث نقل کرده اند از هیچ یک از دیگر ائمه نقل نکرده اند .

سلام بر او از میلاد تا میعاد

طولی نکشید که بنی عباس پس از تحکیم پایه های حکومت و نفوذ خود ، همان شیوه ستم و فشار بنی امیه را پیش گرفت و حتی از آنان هم گوی سبقت را ربود .

وضع به حدی ناگوار شد که همگی یاران امام را در معرض خطر مرگ قرار می داد ، چنانچه زبده هایشان جزو لیست سیاه مرگ بودند .

امام صادق (ع) همواره مبارزی نستوه و خستگی ناپذیر و انقلابی بنیادی در میدان فکر و عمل بود و کاری که امام حسین (ع) به صورت قیام خونین انجام داد ، وی در لباس تدریس و تأسیس مکتب و انسان سازی انجام داد و جهادی راستین کرد .

رحلت امام را به سبب مسمومیت دانسته اند . ارتکاب این جنایت را که منصور در توان خود نمی دید به جعفر بن سلیمان پسر عموی خویش و والی وقت مدینه محول کرد .

فرزند برومندش امام موسی بن جعفراو را دو جامه سفید مصری که در آن احرام می بست و در پیراهنی که می پوشید و درعمامه ای که از امام زین العابدین(ع) به او رسیده بود ، کفن کود و بر آن نماز خواند و او را در بقیع در کنار قبر پدر بزرگوارش سید الساجدین(ع) به خاک سپرد .

شخصیت علمی امام صادق (ع)

در دوره امامت امام صادق مسلمانان بیش از پیش به علم و دانش روی آوردند و در بیشتر شهرهای قلمرو اسلام به ویژه در مدینه، مکه، کوفه و بصره مجالس درس و مناظره های علمی دایر و از رونق خاصی برخوردار بودند.

در این زمان با استفاده از فرصت به دست آمده امام صادق توانست نهضت علمی فرهنگی پدرش را ادامه داده، علوم و معارف اهل بیت را بیان کرده در همه جا منتشر کند . سفرهای اجباری و اختیاری امام به عراق و به شهرهای حیره ، هاشمیه و کوفه و برخورد با اربابان دیگر مذاهب فقهی و کلامی نقش به سزایی در معرفی علوم اهل بیت و گسترش آن در جامعه داشت .

در این شهرها گروههای مختلف برای فراگیری دانش نزد آن حضرت می آمدند و از دریای دانش او بهره می بردند . برخورد وی با گروههای مختلف مردم سبب شد آوازه شهرتش در دانش و بینش دینی ، علم و تقوی ، سخاوت و جود وکرم در تمام قلمرو اسلام طنین انداز شود و مردم از هر سو برای استفاده از دانش بیکران وی به او گرایش یبند . در این دوره علوم و فلسفه ایرانی ، هندی و یونانی به حوزه اسلامی راه یافت و بازار ترجمه علوم گوناگون از زبانهای مختلف به زبان عربی گرم و پررونق شد. 

پایه گذاری مکتبهای کلامی و فقهی در دوران امام صادق 

امام صادق با تمام جریانهای فکری و عقیدتی آن روز برخورد کرده، موضوع اسلام و تشیع را در برابر آنها روشن ساخته و برتری بینش اسلام تشیعی را ثابت کرده است .

مناظرات آن حضرت با اربابان دانشهای مختلف چون پزشکان، فقیهان، منجمان، متکلمان و صوفیان ، به ویژه مناظره های وی با ابوحنیفه مشهور و در منابع شیعه و سنی ثبت است .

شاگردان امام باقر (ع) پس از درگذشت آن حضرت به گرد شمع وجود امام صادق( ع) حلقه زدند .

امام نیز با جذب شاگردان جدید به تأسیس یک نهضت عظیم فکری و فرهنگی و بالنده مبادرت ورزید ، به گونه ای که طولی نکشید مسجد نبوی در مدینه منوره و مسجد کوفه در شهر کوفه به دانشگاهی عظیم تبدیل شد .

درگیری شدید بین بنی عباس و بنی امیه ، آنان را آن چنان به خود مشغول کرده بود ، که فرصتی طلایی برای امام صادق و یارانش به دست آمد .

آن حضرت با استفاده از این فرصت به بازسازی و نوسازی فرهنگ ناب اسلام پرداخت و شیفتگان مکتب حق از اطراف و اکناف ، از بصره ، کوفه ، واسط ، یمن و نقاط مختلف حجاز به مرکز اسلام ؛ یعنی مدینه ، سرازیر شدند و چون پروانه های  دلباخته به گرد شمع وجود امام صادق ( ع) تجمع کردند .

امام صادق ( ع) هر یک از شاگردان خود را رشته های که با ذوق و قریحه او سازگار بود ، تشویق و تعلیم می کرد و در نتیجه ، هر کدام از آنها در یک یا دو رشته از علوم مانند حدیث، تفسیر، فقه و کلام ، تخصص پیدا می کردند .

در دانشگاهی که امام به وجود آورده بود شاگردان بزرگ و برجسته ای چون هشام بن حکم، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، هشام بن سالم ، مومن الطاق ، مفصل بن عمر و جابر بن حیان تربیت کرد که هر یک از آنها شخصیتهای بزرگ علمی و چهره های درخشانی بودند که خدمات شایانی انجام دادند . به عنوان نمونه هشام بن حکم 31 جلد کتاب و جابر بن حیان بیش از 200 جلد در زمینه علوم گوناگون به خصوص رشته های عقلی طبیعی و شیمی کتاب نوشته و به عنوان پدر علم شیمی مشهور است .

دانشمندان علم حدیث شمار کسانی را که مورد اعتماد بوده اند و از آن حضرت نقل کرده اند تا چهار هزار نفر را نوشته اند .

شاگردان دانشگاه امام منحصر به شیعیان نبوده است

شاگردان دانشگاه امام منحصر به شیعیان نبوده است بلکه پیروان اهل تسنن نیز از مکتب آن حضرت برخوردار می شدند . بزرگان اهل سنت چون مالی بن انس ، ابوحنیفه ، سفیان ثوری ، سفیان بن عیینه ، ابن جریح و روح ابن قاسم، ریزه خوار خوان دانش بیکران او بودند .